Van Productie tot Innovatie
Technologische Keuzes in Bedrijfsvoering
Docent: Witek ten Hove
Netflix vs Blockbuster
Waarom won streaming?
Denk 3 minuten na. Focus op technologie, kosten, klantbeleving.
Agenda & Leerdoelen
Wat gaan we vandaag doen en waarom?
De Agenda
- Provocatie: Netflix vs Blockbuster
- Productie & Technologie: Hoe maken bedrijven productiekeuzes?
- Kosten & Winst: Van kostenberekening naar isowinstcurves
- Portfolio Spel: Innovatie-experimenten onder onzekerheid
- Innovatie & Netwerken: Multi-armed bandit strategieën
- Synthese: Sector-specifieke innovatie met moderne frameworks
Leerdoelen van Vandaag
- Productiefuncties analyseren met CORE Econ methoden
- Kostenstructuren & Isowinstcurves interactief ontdekken
- Innovatiestrategieën ontwerpen met Altman/Bezos frameworks
- Multi-armed bandit experimenteren onder onzekerheid
- Stakeholder impact van technologische keuzes evalueren
📚 CORE Econ: Het Tekstboek
Gratis online economics textbook - student-centred, contemporary issues
🌍 Waarom CORE Econ?
- Student-centred: Gebaseerd op vragen die jullie belangrijk vinden
- Contemporary: Actuele issues zoals innovatie, netwerken, klimaat
- Free access: Volledig gratis beschikbaar online
- International: Gebruikt door 40+ universiteiten wereldwijd
📖 Vandaag Gebruiken We:
📄 PDF Download
📄 PDF Download
📄 PDF Download
Slides & Materiaal
Scan de QR-code voor toegang tot de presentatie en aanvullende bronnen.
🥐 Productie & Technologie (CORE Econ)
Hoe maken bedrijven productiekeuzes? Bakkerij voorbeeld.
🔧 Optie A: Arbeidsintensief
- 1 bakker + basis oven
- Output: 10 croissants/dag
- Voordeel: Flexibel, persoonlijk
- Nadeel: Beperkte schaal
Output = f(Arbeid ↑, Kapitaal ↓)
🤖 Optie B: Kapitaalintensief
- Geautomatiseerde productielijn
- Output: 1000 croissants/dag
- Voordeel: Schaalvoordelen
- Nadeel: Hoge investeringen
Output = f(Arbeid ↓, Kapitaal ↑)
💰 Kosten & Winst (CORE Econ): Setup
Gegeven: Verkoopprijs €2,50 per croissant
🏭 Kostenstructuur Croissant Bakkerij:
Vaste kosten: €200/dag
(huur, oven afschrijving)
Variabele kosten: €0,80 per croissant
(meel, boter, arbeid)
Verkoopprijs: €2,50 per croissant
(marktprijs)
📊 Hands-on Berekening: Teams krijgen elk een schaal
🎯 Opdracht voor elk team:
Bereken de gemiddelde kosten per croissant voor jullie bakkerij. Gebruik de formule: (Vaste kosten + Variabele kosten) ÷ Aantal croissants
💡 Tip: Vergeet niet dat de variabele kosten = aantal × €0,80 per croissant
🏪 Team 1: KLEINE BAKKERIJ
10 croissants/dag
💭 Bereken zelf eerst...
Formule: (Vaste + Variabele kosten) ÷ Aantal
🏬 Team 2: MIDDELGROTE BAKKERIJ
100 croissants/dag
💭 Bereken zelf eerst...
Formule: (Vaste + Variabele kosten) ÷ Aantal
🏭 Team 3: GROTE BAKKERIJ
1000 croissants/dag
💭 Bereken zelf eerst...
Formule: (Vaste + Variabele kosten) ÷ Aantal
🤔 De Grote Vraag: Ontdekking Marginale Kosten
"Jullie maken nu 10/100/1000 croissants.
Hoeveel kost het om er NOG ÉÉN EXTRA te maken?"
Team 1 (10 → 11)
🤔 Denk na...
Team 2 (100 → 101)
🤔 Denk na...
Team 3 (1000 → 1001)
🤔 Denk na...
🚀 Platform Economics: Marginale Kosten Vergelijking
Van Traditioneel naar Platform Economics
Bakkerij
traditioneel fysiek
Airbnb
per booking
AWS
per compute hour
OpenAI
+ data asset!
💡 Verschillende Digitale Business Modellen
Airbnb (€1-5) veel lager dan hotels door asset-light model
AWS (<€0,01) extreme efficiency door massive infrastructure
OpenAI: hoge marginale kosten maar elke use bouwt strategic data asset
💰 Winstgevendheid & Visualisatie
"Bij welke schaal maken jullie winst?" (Verkoop prijs €2,50 - Gemiddelde kosten)
🏪 Team 1
€18,30 per croissant
(€2,50 - €20,80)
🏬 Team 2
€0,30 per croissant
(€2,50 - €2,80)
🏭 Team 3
€1,50 per croissant
(€2,50 - €1,00)
📈 Flipchart tekenen: Curve van dalende gemiddelde kosten
→ "Dit zijn schaalvoordelen in actie!"
📱 Interactieve Isowinstcurves (CORE Econ)
"Nu gaan we kijken hoe bedrijven hun optimale prijs bepalen"
🎯 Opdracht:
Vind de drie breakeven punten op de isowinstcurve waar jullie precies €0 winst maken. Experimenteer met prijs en hoeveelheid sliders!
⚡ Het Winstmaximalisatie Moment
Vraagcurve + Isowinstcurve = Optimale prijs/hoeveelheid combinatie
🎯 Zoek het Optimale Punt!
💡 Zoek het punt waar 2 wordt 1!
Als de isowinstcurve de vraagcurve raakt (1 snijpunt) = maximale winst!
🔵 Blauwe lijn: Isowinstcurve (beweegt met slider)
🔴 Rode lijn: Vraagcurve (marktbeperking, vast)
✨ Doel: Vind waar curves elkaar raken!
Verbinding: "Straks gebruiken jullie dit denken voor innovatie-investeringen"
🌉 Van Optimalisatie naar Innovatie
De brug tussen statische winstmaximalisatie en dynamische groei
🎯 Het Optimalisatie "Dilemma"
Wat we net geleerd hebben:
Het optimale punt op isowinstcurves geeft normale winst
De realiteit:
- • Normale winst = "break-even" op economische basis
- • Alle kosten gedekt, maar geen extra return
- • Perfect voor overleven, niet voor groeien
Het probleem voor ondernemers:
Hoe verdien je meer dan normale winst?
💡 De Innovatie Oplossing
Innovation Rent (Schumpeter):
Extra winst door tijdelijke concurrentievoordelen
Hoe werkt het?
Innovatie verlaagt kosten → nieuwe isowinstcurves dichter bij vraagcurve → meer ruimte voor winst
Voorbeeld Croissant Bakkerij:
Kosten dalen van €1,00 naar €0,80 → bij zelfde prijs €2,50 nu €1,70 winst i.p.v. €1,50
Waarom tijdelijk?
Concurrenten kopiëren → voordeel verdwijnt
De cyclus:
Innoveer → Extra winst → Concurrentie → Opnieuw innoveren
🎲 Nu gaan jullie het zelf ervaren
Stap 1: Optimaliseren
Vind je optimale mix van investeringen
Stap 2: Explore vs Exploit
Balanceer tussen veilige en risicovolle investeringen
Stap 3: Innovation Rent
Oogst de vruchten van succesvolle innovatie
Klaar voor het Portfolio Spel? Laten we zien wie de beste innovatie-strategie heeft! 🏆
🎮 Het Innovatie Portfolio Spel (30 min)
"Jullie worden management team van een bedrijf!"
🎯 Challenge Setup:
URL: businessdatasolutions.github.io/innovation-portfolio/
Startbudget: €100 miljoen in jaar 1
Teams: 3-4 studenten per laptop/tablet
Doel: Maximale bedrijfswaarde na 5 jaar
💰 Drie Projecttypen:
🎮 Game Setup Instructions
- Teams van 3-4 studenten per laptop/tablet
- Klik onderstaande knop → opent game in nieuwe tab
- Houd slides tab open voor terugkeer naar presentatie
- 20 minuten spelen → return voor reflectie
Tip: Budget volgende jaren hangt af van succes van gekozen innovatieportfolio
Portfolio Game Reflectie
"Jullie kozen projecten zonder te weten wat ze precies waren"
🎲 Multi-Armed Bandit Reality
- Hoe besloten jullie tussen Exploit €20M vs Explore €5M?
- Wat was jullie 'bandit strategie' - safe first of risk early?
- Stopten jullie snel met slechte projecten of hielden jullie vol?
- Hoe voelde het om miljoenen te investeren zonder te weten waarvoor?
📊 Pattern Recognition
- Was er een patroon? (bepaalde risicoprofielen die beter presteerden)
- Hoe leerden jullie welke 'arms' (projecttypen) het beste werkten?
- Gingen jullie voor spreiding of focus?
🎯 Van Abstract Game naar Sector Reality
Teams analyseren hun onderzoeksbedrijven met Portfolio lens
💰 Pattern Translation
(nieuwe vestiging, bestaand product uitbreiden)
(proces verbeteren, systeem upgraden)
(nieuwe technologie testen, pilot programma)
🔍 Real Sector Patterns
- Welk percentage innovaties faalt in jullie sector?
- Hoe lang duurt het voordat bedrijven weten of iets werkt?
- Bedrijf A vs B: wie experimenteert meer? Wie leert sneller?
- Portfolio-patroon: Volgen jullie bedrijven soortgelijk patroon als in het spel?
💰 Marginale Kosten Check:
- Hoeveel kost een extra klant in jullie sector?
- Platform potential: Kunnen jullie naar €0,05 model?
- Netwerkeffecten: Wat zijn jullie "trainingsdata" equivalenten?
- Schaalvoordelen: Linear of exponential growth mogelijk?
⏰ Altman's "Waarom Nu?" Timing Analysis
Waarom is DIT het perfecte moment voor innovatie in jullie sector?
📅 2 Jaar Geleden
"Wat was toen onmogelijk?"
Voorbeelden:
- AI was te duur/onbetrouwbaar
- 5G netwerk bestond niet
- Remote work was taboe
- Regulatie blokkeerde innovatie
⚡ Vandaag
"Welke 'tailwinds' helpen nu?"
Focus op:
- Technologie werd betaalbaar
- Regelgeving veranderde
- Klantgedrag verschoof
- Concurrentie dwingt innovatie
⏳ Over 2 Jaar
"Wat wordt dan te laat?"
Risico's:
- First-mover advantage weg
- Markt wordt verzadigd
- Competitie heeft opgeschaald
- Window of opportunity sluit
💡 Voor jullie sector: Wat maakt DIT het perfecte moment?
⚖️ Van Game Consequences naar Real Stakes
🎮 In het Portfolio Spel:
- Failure = minder budget volgende ronde
- Experimenten = abstracte projecten
- Klikken = gemakkelijk "probeer nog een project"
- Consequenties = alleen voor jullie team score
🌍 In de Realiteit:
- Failure = mensen verliezen banen, stress, onzekerheid
- Experimenten = echte levens beïnvloed
- Beslissingen = onomkeerbare gevolgen
- Consequenties = families, gemeenschappen
🚪 Bezos' Two-Way vs One-Way Doors
✅ Two-Way Doors (omkeerbaar)
- Bijscholing werknemers mogelijk
- Pilot programma's
- Tijdelijke functiewijzigingen
⛔ One-Way Doors (onomkeerbaar)
- Banen verdwijnen definitief
- Volledige automatisering
- Fabriekssluiting
🤔 Technologische Impact op Werk
Ethische Reflectie: Wie betaalt de prijs van innovatie-experimenten?
📉 Banen Verdwijnen
- Technologische werkloosheid: Automatisering vervangt mensen
- Skills mismatch: Oude vaardigheden worden waardeloos
- Wie draagt kosten? Werknemers vs aandeelhouders
- Omscholing: Wie betaalt de rekening?
CORE Econ Theorie: Kapitaalintensieve keuzes → minder arbeid nodig
📈 Nieuwe Banen Ontstaan
- Creatieve destructie: Nieuwe sectoren, nieuwe rollen
- Human capital: Hogere skills vereist
- Complementaire taken: Mens + machine samenwerking
- Wie profiteert? Hoger opgeleiden vs praktijkmensen
CORE Econ Kans: Innovatiesystemen creëren nieuwe werkgelegenheid
🎯 Voor jullie sector:
Hoeveel banen verdwijnen vs ontstaan door jullie portfolio keuzes?
⚡ Stakeholder Afweging: Wie Wint, Wie Verliest?
Werknemers
✅ Nieuwe vaardigheden
✅ Betere tools
❌ Baanverlies
❌ Stress/onzekerheid
Klanten
✅ Lagere prijzen
✅ Betere service
❌ Minder persoonlijk
❌ Privacy zorgen
Samenleving
✅ Economische groei
✅ Innovatie vooruitgang
❌ Ongelijkheid groeit
❌ Sociale spanningen
Aandeelhouders
✅ Hogere winsten
✅ Concurrentievoordeel
❌ Reputatie risico
❌ Regulatie backlash
💝 Altman's "Love vs Like" Workforce Test
💚 "Love" Work (meaningful)
- Werknemers voelen zich waardevol
- Veerkracht bij veranderingen
- Bereidheid tot omscholing
- Loyaliteit tijdens transitie
😐 "Like" Work (paycheck jobs)
- Werknemers doen het voor geld
- Kwetsbaar bij automatisering
- Weerstand tegen verandering
- Verlaten bedrijf bij dreiging
🎯 Bouwt jullie sector "Love" of "Like" werk?
💡 "De Beste Ideeën Lijken Slecht" (Altman)
Real-World Voorbeelden van Innovaties die Eerst Belachelijk Leken
Amazon E-commerce (1995)
"Slecht" idee: "Online boeken? Niemand koopt zonder vast te houden!"
Waarom: Onbeperkte voorraad, lagere kosten
Amazon AWS (2006)
"Slecht" idee: "Server infrastructuur verhuren? We zijn een webshop!"
Waarom: Servers al gebouwd, marginale kosten €0,001
Airbnb (2008)
"Slecht" idee: "Slapen bij vreemden? Onveilig! Geen service!"
Waarom: Authentiek, goedkoper, reviews vertrouwen
Bitcoin (2009)
"Slecht" idee: "'Fake' geld zonder overheid? Alleen voor nerds!"
Waarom: Digitaal schaars, hedge inflatie
OpenAI ChatGPT (2022)
"Slecht" idee: "Gratis AI chatbot? Hoe verdien je daar geld mee?"
Waarom: Users betalen + leveren trainingsdata!
Uber (2009)
"Slecht" idee: "Instappen bij amateur chauffeurs? Onveilig!"
Waarom: App convenience, transparante pricing
📊 Platform Evolutie Patroon:
€0,80 → €1-5 → <€0,01 → €0,05-0,10
Fysiek → Platform → Cloud Scale → Data Assets
Hoe laag kunnen marginale kosten in jullie sector?
🔍 Voor jullie sector:
Welk 'slecht' idee domineert nu jullie sector?
Denk aan innovaties die 5 jaar geleden werden weggelachen...
🎯 Van Spel naar Sector-Specifieke Strategie
Teams ontwerpen hun 5-jaar innovatiestrategie
🏦 EXPLOIT Projecten
Welke two-way door optimalisaties in jullie sector?
Retail: Nieuwe vestigingen, inventory optimization
Zorg: Efficiency verbeteringen, digitalisering
Finance: Process automation, compliance systemen
Logistiek: Route optimalisatie, warehouse efficiency
⚡ SUSTAIN Projecten
Welke processen verbeteren met snelle leer-cycli?
Retail: Omnichannel integratie, customer analytics
Zorg: Telehealth uitbreiding, AI diagnostiek
Finance: Fintech partnerships, blockchain pilots
Logistiek: IoT tracking, predictive maintenance
🚀 EXPLORE Projecten
Welke "slechte ideeën" hebben groot potentieel?
Retail: VR shopping, drone delivery
Zorg: Personalized medicine, AI surgery
Finance: DeFi protocols, quantum encryption
Logistiek: Autonomous vehicles, hyperloop
Van Multi-Armed Bandits naar Strategische Besluitvorming
Jullie combineren nu economische theorie met moderne innovatie-frameworks!
📚 CORE Econ Basis
- Ch.2 Productie & Technologie: Productiefuncties & keuzes
- Ch.7 Kosten & Winst: Isowinstcurves & optimalisatie
- Ch.21 Innovatie & Netwerken: Strategieën & effecten
🎯 Moderne Frameworks
- Multi-Armed Bandit: Experimenteren onder onzekerheid
- Altman: "Waarom nu?" timing & marktgroei
- Bezos: Two-way doors & experimenteer-cultuur
🚀 Praktische Tools
- Portfolio Optimalisatie: Exploit/Sustain/Explore
- Reversibiliteit Check: Omkeerbare experimenten
- Stakeholder Impact: Love vs Like workforce
Volgende week: Maatschappelijke kosten en True Pricing
Analyseer jullie sector op brede welvaart dimensies en verborgen kosten
Wrap-up & Feedback
Belangrijkste Takeaways
- Productiekeuzes beïnvloeden kostenstructuren en innovatiemogelijkheden.
- Isowinstcurves helpen bij het vinden van optimale prijs/hoeveelheid strategieën.
- Multi-armed bandit experimenteren is essentieel bij onzekerheid over innovatie-uitkomsten.
- Two-way vs one-way doors bepalen de reversibiliteit van technologische keuzes.
- Moderne innovatie frameworks (Altman/Bezos) combineren perfect met CORE Econ theorie.
Feedback & Retrospective
Jullie feedback is essentieel. Scan de code en laat ons weten wat je van dit college vond.
Antwoorden Bewerken
Voer hier de antwoorden van de studenten in, één per regel.